گروه معماری منظر و محیط. لابراتوار دکتری. بهزاد مسعودی اصل.

مزار شهدا، سنگ مزارها، عکسها و نوشته های روی مزار مهمترین اثر مستند و ماندگار تاریخ انقلاب اسلامی در کشور است و هر طرح آگاهانه یا غافلانه ای که منجر به حذف یا تغییر محتوایی این اثر ارزمند شود در جهت تضعیف تاریخ انقلاب اسلامی محسوب می شود. از روی طرحهای مردمی موجود در مزارها، نوشته های سنگ مزارها و اسناد موجود در قفسه های آلومینیومی است که می توان فهمید مقاومت ما در جنگ به یاری و حضور اقشار مختلف مردم از پزشک و روحانی و معلم و کاسب و کشاورز و کارگر گرفته تا دانشجویان و بسیجیان و… بوده است، و از نوشته ها و اشعار سنگ مزارها است که می توان پی برد جوانان و رزمندگان به صورت داوطلبانه به جنگ میرفته اند و از روی این آثار است که می توان به حال و هوای مردم و کشور در زمان جنگ پی برد.
تکرار مکررات است که بگوییم در جریان بازسازی یا بهسازی یا ساماندهی و یا هر طرح دیگری در مورد اشیاء و آثار و اماکن تاریخی گذشته تمام دقتها صورت می گیرد که انجام بازسازی هیچ تغییری در محتوای آثار صورت ندهد، اما متأسفانه وقتی به مزار شهدا و اسناد تاریخی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس می رسیم گویا اصولاً اینها اسناد تاریخی نیستند، چرا که در هنگام بازسازی و بهسازی توجهی به حفظ محتوای آن نمی شود. و همه اینها در حالیست که حتی بیگانگان نیز بارها و بارها بر اهمیت مزار شهدا در جمهوری اسلامی و جنبه مردمی آن اشاره کرده اند.

مرمت وساماندهی گلزار شهدا

باید گفت تاکنون در راستای عمل به قوانین مصوب برای گلزارهای شهدا، در بعضی از گلزارها اقدام به دیوارکشی، مسقف کردن و ایجاد

مراکز فرهنگی و امکانات رفاهی شده که جای تقدیر دارد اما مسأله اصلی و آن چیزی که باید به مسئولین متذکر شد نحوه اجرای این طرح نسبت به قبور و حجله‌ها و سایر نمادهایی است که ارزش معنوی و تاریخی دارد .

واژه مرمت در ادبیات حقوقی و ادبیات حفظ میراث فرهنگی تعریف مشخصی دارد و معنای تخریب و یکسان‌سازی هیچ اشتراک معنایی با مرمت ندارد بدیهی است آنچه تا الآن  بیشتر در این طرحها  در جریان بوده،یکسان‌سازی نام دارد.

طبق اساسنامه بنیاد شهید یکی از وظایف این بنیاد حفظ و مرمت گلزارهای شهداست که مصوبه هیئت وزیران در سال ۸۳ نیز بر این

مسأله تاکید دارد ولی آنچه در عمل رخ داد، تخریب و یکسان‌سازی مزار شهدا بود که اعتراضات و نارضایتی ها در مصوبه شورای هماهنگی و نظارت بر امر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت منعکس شده است.

در این مصوبه به دو محور اصلی اشاره شده است؛ یکی عدم رعایت مسأله مرمت و از بین بردن اصل اثر فرهنگی – تاریخی و دوم، شیوه

کسب اجازه از خانواده ها ی شهدا.

مرمت همان فرآیندی است که در بازسازی آثار تاریخی گذشتگان توسط سازمان میراث فرهنگی انجام می شود و تخریب ویکسان سازی آن کاری است که تا الآن در راستای این طرح در کشور مثل قطعات ۴۰ و ۴۴ بهشت زهرا سلام‌الله علیها انجام شده است.

برداشتن حجله‌ها و سنگ مزار شهدا و به‌هم ریختن فضای اصیل معنوی و عاطفی که توسط خانواده‌های شهدا شکل گرفته، معنای

تخریب و یکسان‌سازی دارد؟ در مرمت هیچ حجله‌‌ و سنگ مزاری تخریب نمی شود؛ در مرمت برای حفظ اثر از گزند آفتاب،باران،سرما وگرما،آن اثر را زیر سقف نگه می دارند ولی به اثر گزندی وارد نمی شود.

حضرت امام (رضوان الله تعالی علیه) در نظر صریحی پیرامون حفظ مواریث فرهنگی – معنوی فرمودند (از قول مرحوم آیت‌الله اقا حضرت مجتبی تهرانی): «……..این را بسیاری از دوستان و آقایانی که در قم هستند هم می‌دانند. بعد از انقلاب دارالشفاء را می‌ خواستند خراب کنند و بسازند. به محضر ایشان (حضرت امام) آمدند تا برای تخریب اجازه بگیرند؛ ایشان این جمله رافرمودند که “هر یک‌دانه از این خشت‌ها و آجرها که برای تعمیر دارالشفاء عوض شود و یک آجر جدید بیاید، به همان مقدار از قداستاینجا کاسته خواهد شد”.

همچنین امام خمینی(ره) می فرمایند: «همین تربت پاک شهیدان است که تا قیامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارالشفا ی

آزادگان خواهد بود» و «قبور شهدا زبان گویایى است که به عظمت روح جاوید آنان شهادت می دهد».

نتیجه نهایی:

یکی از ابعاد مهم عملکردی گلزار شهدا اهمیت وتاثیرتاریخی آن است مزار شهید میتواند پایه ومرجع تحقیقات تاریخی باشد وبعنوان یک سند موجود ودر دسترس ودید مردم مانع از تحریف یافراموشی تاریخی در اذهان مردم گردد گلزارشهدا به مثابه یک سند تاریخی ،ویژگیهای منحصر به فرد ومتمایز نظیر گستردگی ،اختصاص به مقطعی قابل افتخار از تاریخ،مردمی وخود جوش بودن دارد که در هیچ اثر تاریخی یافت نمیشود همچنین با توجه به اهمیت وکارکرد فرهنگی معنوی گلزارشهدا در هرمنطقه و توانایی بینظیر در جذب جوانان ومانوس کردن ایشان با شهدا وفرهنگ شهادت نیاز به واسطه هایی دارد که اگر به هر علتی از گلزار حذف شوند به صورت طبیعی اثر گذاری گلزارشهدا وارتباط نسل جدید با این مکان کمتر خواهد شد. در پایان خاطر نشان میشود که  با وجود تلاش های بسيار مسئولان در عمل کمترشاهد طرح های مناسب ساماندهی گلزار شهدابا در نظر گرفتن ارزشهای معنوی وتاریخی فرهنگی مزارهای شهداء هستیم فلذا در جهت رفع معضل باید بیشتر به دنبال  ریشه یابی علتهای این موضوع  گشت که در این خصوص نیز ایتمهای بسیاری نظیر ؛ حذف قفسه های آلومینیومی، عکس شهدا و اسناد دفاع مقدس، حذف جملات زیبای وصیت نامه های شهدا، یکسان و تکراری شدن مزارها و حذف تنوع، حذف پرچم جمهوری اسلامی از روی مزار شهدا، انتخاب رنگ  نامناسب ویکسان برای سنگ مزارها وعدم درج مشخصات کامل شهید، همسطح ساختن مزارها با سطح زمین در برخی گلزارهای ساماندهی شده قابل بحث است.

بهزاد مسعودی اصل، پژوهشگر دکتری معماری پژوهشکده هنر معماری وشهرسازی نظر، bmasodiasl@yahoo.com