در این نوشته اجمالا” به کیفیت اکثریت یادمانهای شهدا ونقاط ضعف آنها از منظر فضا سازی وارتباط با زندگی روزمره مردم  پرداخته شده است .

یادمان، ‌بنا یا سازه ای است که برای گرامیداشت، یک شخص یااشخاص خاص، ‌بزرگداشت یک رویداد یا واقعه و یا خاطرات تاریخی ومیراث فرهنگی که برای یک گروه اجتماعی مهم است ساخته می شود. یادمان بیشتر یک عنصر نشانه­ای برای هویت­بخشی و ارتباط دادن مخاطبان با تاریخ و زنده نگهداشتن ارزش­هاست. گرچه عمده­ترین نقش یادمان که سبب هویت بخشی می­شود، ارتباط دادن مخاطب با تاریخ است اما عناصر، بناها و فضاها یا مجموعه­های یادمانی هر یک به نوعی نشانه تداعی خاطره و منعکس کننده ارزشهایند و دارای بار فرهنگی می­باشند.

در میان آثار متعددی که در چند سال اخیر به عنوان یادمانهای شهدا طراحی و یا اجرا گردیده اند، اکثرا بدلیل عدم تعریف دقیق وصحیح اصول ومبانی معماری یادمانهای شهدا ونیز بعضا کم توجهی طراحان ویا سفارش دهندگان این طرحهاشاهد معماری وفضاسازی  متناسب وجوابگو نبوده ایم وبیشتر خلاقیت ونوآوریها در زمینه شکلی وفرمی بوده است.ودر واقع ضعف اصلی یادمان ها، ناتوانی در ایجاد فضای فرح انگیز و کاربردی و درنتیجه ارتباط کم با مخاطب است.

تیپ اکثر یادمانهای شهدا اجرا شده در ایران به دلیل تکراری بودن و کهنه شدن فاقد جذابیت برای جلب مخاطب جوان و جدید است.نقش آنها عمدتاً تبلیغی و یکسویه است وفاقد کارآیی لازم  برای ارتباط با مخاطب میباشند ودارای زیبایی شناسی عامیانه بصورت مستقل از فضا وفاقد ارتباط فکر شده با فضای شهری وزندگی روزانه مردم میباشد.در حالیکه در سایر کشورها شاهد رویکردهای نوینی در ارتباط با موضوع یادمانهای شهدا در مقیاس کلان و بصورت فضاهای جمعی و قابل دسترسی برای عموم مردم میباشیم.

    معماری یادمانی با ایجاد فضای جمعی در ایران ودیگر کشورها

امروزه ارتقا كيفيت محيط در عرصه ها و فضاهاي عمومي شهري(فضاهاي باز، فضاهاي شهري، فضاهاي سبز) به منظور بالا بردن قابليت حضورپذيري اين عرصه ها، در دستور كار طراحان شهري قرار دارد. اين افزايش قابليت حضورپذيري، از طريق غني تر كردن تجربه حضور شهروندان در عرصه هاي عمومي شهر صورت ميپذيرد. حضورپذيري بهينه عرصه هاي عمومي، ازطريق زمينه سازي براي ايجاد خاطرهاي فردي و جمعي لذت بخش، شكل گيري تصوير ذهني واضح، خوانا و مطلوب از حضور درعرصه عمومي را در ذهن ناظران فضا موجب ميشود. اين تصوير ذهني مطلوب و منسجم به ارتقا حس جهت يابي شهروندان در شهر كمك ميكند و موجبات بهبود شرايط روحي ورواني استفاده كنندگان از فضاهاي شهري را فراهم ميآورد.

در حال حاضر طراحی یادمان ها در دنیا به صورت فضای باز عمومی صورت می گیرد چرا که نه تنها رفت و آمد روزمره شهروندان باعث زنده نگاه داشتن فضای یادمانی می شود، بلکه برای بازدیدکنندگان خارجی باعث می شود تا بتوانند با تاریخ آن کشور یا شهر اشنا شوند. در منظرهای یادمانی که در دل شهر واقع می شوند می توان از مشارکت شهروندان در طراحی یادمان بهره جست. این عمل نه تنها باعث پررنگ تر شدن و با اهمیت تر شدن یادمان برای شهروندان می شود، بلکه به آن ها اجازه می دهد که تاریخ را آن طور که تجربه کرده اند به نمایش بگذارند و هم چنین خود در تقویت این خاطره جمعی نقش مهمی ایفا می کند.

علیرغم اینکه در ایران طراحی یادمانهای شهدا به عنوان سمبل فرهنگ، جهاد و شهادت ونیز به عنوان اماکن مقدس، ماندگاروهویت بخش موضوعی مفهومی ومحتوایی بسیار مهم میباشد لیکن در بیشتر آثاراخیربیشتربه رویکردهایی فرمی وشکلی توجه شده و کمتر می‌توان فضایی یادمانی را در میان آنها یافت. در حالیکه وقتی بحث فضا سازی  یادمانهای شهدا و ارتباط آن با هویت اسلامی وفرهنگ ایثار وشهادت در زندگی روزمره مردم مطرح می‌شود، دیدگاه احداث بنای منفرد نمیتواند بهترین روش برای معرفی وماندگار سازی فرهنگ شهادت در این گونه معماری باشد.و با توجه به اهمیتی که فضا سازی در معماری یادمانی سنتی ایران ونیز نمونه های مشابه خارجی داشته است آشنایی با این روشها وبکارگیری آنان میتواند رهیافت بزرگی در این زمینه به طراحان بدهد. بعنوان مثال در معماری سنتی ایران یکی از جنبه‌های معماری یادمانی آرامگاهی امامزاده ها ، ایجاد ارتباط میان جهان مادی ومعنوی است. بدین دلیل امامزاده ها تبدیل به مکانی شد که تا امروز تداوم تاریخی ـ‌ مذهبی یافته و باعث ایجاد فضای جمعی متشکل از همه اقشار جامعه داده است. این امر آن‌چنان ریشه در اعتقادات و پایه‌های مذهبی‌ ـ ‌فرهنگی داردکه کمتر مکان ویا فضایی رابا این میزان سرزندگی، حضور پذیری و جاذبه‌های معنوی و مورد اعتماد و احترام اقشار مختلف جامعه می توان یافت.

نتیجه نهایی:

 با توجه به اینکه در ایران  بیشتر شهرها به علت داشتن همین فضاهای یادمانی شهدا هویت پیدا کرده و این این قابلیت را دارند که نحوه بودن و هستی شناسی یک دوره و یک ملت را به تمامی معنای کلمه در برابر بینندگان وبازدیدکنندگان با ارزش ها و با عقلانیت های متفاوت به نمایش بگذارند فلذا طراحان این امرمیبایست سعي در خلق گونه ای فضای معماری نمایند که پاسخگوی نیاز احاد جامعه باشد. ومناظر یادمانی جدیدی با درنظر گرفتن ابعاد مختلف زیبایی شناسی وروزمندی بسازد مناظری که نسل امروز بتوانند بیواسطه  ارتباط خودجوش ومناسبی با آنها برقرار کند.ودر این زمینه از ابزارهاونکنولوژیهای نوین که دارای ریشه های معنوی دررونی باشد برای بیان موضوع یادمانهای شهدا به احاد مختلف جامعه استفاده نماید.

درمجموع بنظر میرسد که در صورتی که مسولین و متولیان ایجاد یادمانهای شهدا رویکرد استفاده از طراحی وساخت فضاهای شهری و تفرجگاهی مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت را درراس چارچوب فعالیتهای خود قرار دهند می توان با شناسایی نقاط عطف مرتبط با موضوع در سطح شهرها، راسته ها ،پهنه ها و مسیرهایی که در حوادث انقلاب وجنگ باموضوع شهادت مرتبط بوده اند ،اقدام به تعریف طرحهایی برای ساخت و پرداخت فضای شهری متعارف با کاربری های روزانه وتوجه به فرهنگ ایثار و شهادت نمودواز این رو خاطره ای که یادمان برای زنده نگه داشتن آن تلاش می کند، در خاطره جمعی شهروندان زنده نگاه داشته می شود.

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *