اهمیت مکان یابی مناسب برای هنرهای شهری؛ بررسی زیبایی شناسی بیلبوردهای میدان ولی عصر (عج)
در 13 آبان سال 1394 بیلبوردی با عنوان «داستان یک پرچم» (تصویر1) در ضلع شمال غربی میدان ولیعصر به نمایش درآمد. عکس این بیلبورد توسط سیداحسان باقری بازسازی شده و با حمایت خانه طراحان انقلاب اسلامی تهیه و نصب شد.[1] «برافراشتن پرچم در ایوو جیما» نام یک عکس تاریخی است که در سال 1945 توسط «جو روزنتال» گرفته شده و اثر باقری بازسازی و روایت تازه‌ای از آن محسوب می شود. این اثر در قالب سوپر گرافیک و با ابعاد تقریبی هزار متر مربع اجرا شد. ابعاد بزرگ، موقعیت قرار گیری و نورپردازی آن دید خوبی از اثر در میدان ایجاد کرده است. داستان یک پرچم با مضمون ارزشی اش در زمانی مناسب اجرا شد اما می توان به مکان یابی آن ایراداتی وارد نمود. این اثر اهداف زیباسازی را پیگیری نکرد و با بستر مغشوش شهر و میدان ولیعصر هم نشینی مطلوبی نیافت. در حالی که تناسب با بستر از ویژگی های مهم هنر شهری است.
صرف نمایش اثری ارزشی و با ویژگی‌های هنری مطلوب مجوز نمایش آن را در هر نقطه‌ای از شهر به ما نمی‌دهد. هر نوع اثر تجسمی را نمیتوان از نظر زیبایی شناسی در دستهبندی هنر شهری قرار داد. هنر شهری باید مطابق با زمینه‌ای که در آن به نمایش در میآید باشد. همین زمینه‌گرایی باعث هویت بخشی به آن می‌شود. این هویتبخشی در مورد موضوعات ارزشی از اهمیت بیشتری برخوردار است. محل نمایش چنین آثاری باید بستر ذهنی مخاطبان را برای مواجهه با مفهوم مورد نظر آماده سازد. عده‌ای از مردم به‌خاطر ديدن صحنه‌هاي جنايت در اين عكس و جنازه‌هاي خونين نظر مثبتی نسبت به ارائه این اثر در میدان ولیعصر تهران نداشتند. بر اساس اطلاعات میدانی نگارنده، توصیف کلی شهروندان از این اثر عبارت «خشن» بود. مکان ارائه و تاثیر ثانویه اثر بر مخاطبان مورد توجه مسئولین شهری نبوده است. بهتر بود مکان عمومی‌ای که فعالیت سیاسی و مذهبی خاصی در روزهای خاصی از هفته در آن جریان دارد برای نمایش این اثر فاخر انتخاب میشد. در این حالت شهروندان ذهنیت رویارویی با چنین مضامینی را دارند و ضمناً مسائلی چون مشغلههای روزمره و مشکلات شهری ذهن آنها را درگیر و مغشوش نکرده و میتوانند به خوبی با اثر ارتباط برقرار کنند. به این ترتیب زمینه ارائه اثر با خود اثر هماهنگی مییابد.
در ایام نوروز سال 95 شاهد تغییر جهت در مضامین بیلبوردهای ولیعصر بودیم. به این ترتیب بزرگترین بنر تبلیغاتی ایران با موضوع «سبک زندگی» به همت سازمان هنری رسانه‌ای اوج در میدان ولیعصر(عج) نصب شد. (تصویر 2) این طرح جدید با موضوع نمایش شادی و نشاط اقشار مختلف مردم طراحی شده است. این بیلبورد تصویرسازی کارتونی داشته و فیگورهای خاصی برای افراد در نظر گرفته است. تغییر در مضمون بیلبورد میدان ولیعصر شاید برای تلطیف تاثیر بیلبوردهایی چون «داستان یک پرچم» بوده باشد. توجه به تاثیری که هنرهای شهری بر روان شهروندان می‌گذارند از طرف مسئولین امر نقطه امیدی است تا در آینده انتخاب زمینههای مناسب‌تری برای آثار فاخر ارزشی صورت گیرد.
مسئولین هر شهر، به خصوص کلان شهرها، در ارائه آثار هنر شهری باید سیاست گذاری‌های مشخصی داشته باشند. از آن جمله می توان به زیباسازی فضاهای شهری، ایجاد فضایی مفرح و بانشاط، کاهش فشارهای روانی شهروندان، افزایش سطح سواد بصری مردم و انتقال مؤثر مفاهیم فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و …. اشاره کرد. به عبارت دیگر یک یا چند دسته از این سیاستگذاریهای مشابه باید برای هر یک ازسایتهای شهری برگزیده شود و نمیتوان تمامی این رویکردها را برای تمامی بیلبوردها با توجه به زمینههای متفاوتشان در نظر گرفت. این در حالی است که در ولیعصر بعضاً بیلبوردهایی با مضامین متناقض به نمایش درآمدهاند. تصاویر حاوی پیام هایی بصری، روانی و احساسی هستند و میتوانند آنها را به مخاطبانشان منتقل کنند. به عبارت دیگر آنچه به عنوان تصویر از هنر شهری مشاهده می‌کنیم می‌تواند همانند هر نوع اثر هنری بصری دیگری تاثیراتی بر روان و ناخودآگاه بیننده بگذارد. حال اگر این تصاویر در ابعاد عظیم و در شرایط خاص روانی همچون استرس و شلوغی یک میدان پررفت و آمد عرضه شوند، حساسیت نسبت به انتخاب تصویر و نوع تاثیری که بر شهروندان می‌گذارد دوچندان می‌شود. این حساسیت می‌تواند هم در مورد کارکرد تصویر و پیامی که قصد انتقال آن را دارد مطرح باشد و هم درباره‌ی رنگها، ترکیببندی، خطوط و دیگر عناصر تجسمی بهکار رفته در آن. به نظر می رسد مسئولین در ارتباط با هنر شهری شیوه آزمون و خطا را در پیش گرفته اند. در حالی که در مورد هنر شهری نمی توان تصمیمات شتابزده اتخاذ کرد، بلکه باید تاثیر آثار بر مخاطبانرا نیز مدنظر قرار داد.
موقعیت‌سنجی (زمینه یابی) و مخاطب‌سنجی دو مولفه مهم و تاثیرگذار در شکل‌دهی به مفهوم آثار هنر شهری هستند و زیبایی‌شناسی اثر در کنار این دو مفهوم معنای حقیقی خود را مییابد. بدیهی است که سیاست‌گذاری در سازمان زیباسازی شهر تهران باید به سوی بهرهگیری از متخصصین جامعه شناس و روانشناس سوق پیدا کند تا بتوانیم در آینده شاهد شهری با حداقل میزان تنش و با تاثیرگذاری مثبت باشیم.
تصویر 1- نمایی از بیلبورد داستان یک پرچم در میدان ولیعصر (عج) تهران www.talarekhabar.com
تصویر2-بیلبورد زیندگی زیباست به مناسبت ایام نوروز 95 در ضلع شمال غربی میدان ولیعصر. منبع: www.farhangnews.ir