نقش شهرسازی در بهینه‌سازی مصرف انرژی در شهرها : وجود خلاء های برنامه‌ای،نهادی، حقوقی و آموزشی

 

1) مقدمه

در سراسر دنیا، باتوجه به محدودیت منابع فسیلی انرژی و آلودگی ­های ناشی از آنها، بهینه ساختن مصرف انرژی در شهر ها به امری ضروری و بلکه حیاتی تبدیل شده است و رشته شهرسازی نقش کلیدی در تعیین الگوی مصرف انرژی در فضاهای تردد و همچنین بلوک­های ساختمانی دارد. پیشینه معماری و شهرسازی سنتی کشور حاکی از آن است که در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، ایجاد آسایش حرارتی و بالتبع بهینه نمودن مصرف انرژی در ساختمان­ها و معابر شهرها از اصول تعیین کننده مداخلات کالبدی بشمار می­آمده­اند که متاسفانه در فرآیند توسعه شهری معاصر کشور مغفول مانده است. اما یکی از موثرترین ابزار های تحقق اهداف مذکور، استفاده از طرح­های توسعه شهری، تدوین راهنما و ضوابط شهرسازی مرتبط با بهینه­سازی مصرف انرژی (مانند آنچه در قالب مبحث 19 مقررات ملی ساختمان وجود دارد) و نهادسازی اجرا و نظارت بر چگونگی اجرای ضوابط و آموزش تخصصی جامعه دانشگاهی و حرفه­مندان است. لذا در این نقد سعی می­گردد به خلاء های مذکور و ارائه پیشنهاداتی برای رفع آنها پرداخته شود.

2) خلاء وجود برنامه های توسعه شهری و شرح خدمات با تاکید بر بهینه سازی مصرف انرژی

در شهرسازی معاصر ایران و در طرح­های توسعه شهری (مشتمل بر طرح­های آمایش سرزمین، مکان­یابی شهرهای جدید، طرح­های ساختاری-راهبردی، جامع و تفصیلی، طرح­های موضوعی و موضعی و نظایر آنها)، کماکان الگوی همسان شبکه شطرنجی، تراکم­ های ساختمانی و جمعیتی تیپ و نحوه تفکیک اراضی، چیدمان توده و فضا و جهت­گیری شمالی-جنوبی و حتی الگوی استفاده از آب و فضای سبز شهری، تقریباً برای تمامی اقلیم ­ها متدوال و موجه تلقی می­گردد؛ که مسلماً کاراترین الگو جهت بهینه­سازی انرژی مصرف شده در شهرها نیست. اگر­چه در ذیل سرفصل­ های سرشماری عمومی نفوس و مسکن، فصل ویژه­ای برای مصرف انرژی وجود دارد، اما در شرح خدمات طرح­های توسعه شهری، فصلی مجزا برای این موضوع در نظر گرفته نشده است و بالتبع نتایج و طرح­ ها و برنامه ­های حاصله نیز فاقد چنین رویکردی است.

3) خلاء وجود ساختار نهادی-حقوقی مرتبط

علاوه بر برنامه­ها و طرح­های مذکور، چارچوب هدایتگر و قانونی مناسبی در این زمینه اندیشیده نشده است، لذا حتی در صورت مطالعه ویژه این مباحث در قالب طرح­ های توسعه شهری نیز، ضمانتی برای اجرای مطالعات وجود نخواهد داشت تا زمانی که ضوابط ایجابی و بازدارنده و یا روش­های تشویقی در این زمینه وضع گردند. برای مثال در میان مجموعه ضوابط شورایعالی معماری و شهرسازی و یا مقررات ملی، این خلاء به­خوبی دیده می­شود. مسلماً با این شرایط، ساختار نهادی اجرا کننده و نظارت­کننده مرتبط نیز تشکیل نشده است. لذا حتی مجموعه مطالعات آکادمیک موجود و صورت گرفته با محوریت آسایش حرارتی در فضاهای عمومی شهری و یا بهینه­سازی مصرف انرژی در شهرها نیز از ضمانت اجرایی و کاربردی شدن محروم خواهند ماند.

4) خلاء آموزش تخصصی آکادمیک و حرفه مندان

در نهایت یکی از مهم­ترین روش ­های نهادینه ساختن فرهنگ ساخت و ساز سازگار با محیط زیست، صرف نظر از صرفه ­های اقتصادی و رویکرد تجاری به موضوع، ایجاد نظام آموزشی کارآمد است. این آموزش در قالب سرفصل­ های مجزای شهرسازی با گرایش انرژی (مانند رشته معماری انرژی) در دانشکده ­های شهرسازی ایران وجود ندارد. همچنین در بخش آموزش جامعه حرفه­ای و مهندسان مشاور شهرساز نیز، خواه به صورت دوره­ های عمومی و یا ارتقای پایه نظام مهندسی خلاء آموزشی مرتبط کاملاً محسوس است. از نظر تکنیکی نیز عدم ترویج و آموزش گسترده نرم­افزار های شبیه­سازی مصرف انرژی از طریق مداخله در فرم شهری، به کمرنگ شدن رویکرد مذکور در بین مهندسان مشاور و طراحان می­انجامد.

5) نتیجه­ گیری و پیشنهادها

براساس آنچه ذکر گردید فقدان نگرشی جامع و هدفگذاری جهت بهینه سازی مصرف انرژی در شهرها وجود دارد. لذا پیشنهاد می­گردد در گام اول طرح ساختاری-راهبردی کلان بهینه­سازی مصرف انرژی در شهرها برای کشور تهیه گردد و همچنین شرح خدمات طرح ­های توسعه شهری، بویژه طرح ­های جامع و تفصیلی، نیز در این راستا مورد بازنگری قرار گیرد. در بخش حقوقی نیز توصیه می­شود پس از تهیه راهنما یا ضوابط مورد نیاز(به ویژه با کمک دبیرخانه شورایعالی شهرسازی و معماری و بومی­سازی آنها در هر پهنه اقلیمی و مکانی)، نهادسازی در ساختار وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و بدنه شهرداری ­ها برای اجرا و نظارت بر حسن اجرا بوجود بیاید.  همچنین برای توسعه بنیادین این مفهوم، ایجاد رشته شهرسازی با گرایش انرژی در دانشکده ­های شهرسازی کشور و افزودن سرفصل­ هایی ویژه در سیلابس درسی دانشجویان شهرسازی به صورت عمومی، توصیه می­شود. در بخش آموزش جامعه حرفه­ای کشور نیز افزودن دوره­ های ارتقای پایه نظام مهندسی با موضوع شهرسازی-انرژی و با زیرمبحث ­هایی مانند چگونگی طراحی فرم شهری، منظر طبیعی، مبلمان شهری، کف­سازی و نظایر آن با هدف مصرف بهینه انرژی و بکارگیری انرژی ­های نو در فرآیند برنامه­ریزی و طراحی شهری، پیشنهاد می­گردد.

منبع: طرح پژوهشی «بهینه سازی مصرف انرژی در شهرها»، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی-وزارت راه و شهرسازی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *