بشر امروز بیش از گذشته نیاز به مذهب وفضاهای مذهبی را احساس می کند بطوریکه گرایش به خدا گرایی ومذاهب الهی با اقبال روبرو شده است.سرزمین خاورمیانه به عنوان مهد تمام ادیان الهی،جایگاه ویژه ای را دارا است،تاریخ این سرزمین گواه این واقعیت است.از اولین تا آخرین پیامبر الهی در این منطقه زندگی نموده وبه تبلیغ یکتا پرستی پرداختند.مکه به عنوان یکی از شهر های بی نظیر مذهبی در این منطقه است.این شهر با تاریخ وریشه های عمیق تا گذشته نه چندان دور دارای توسعه ای متوازن بود تا اینکه اندیشه های وهابیت درعربستان سعودی به عنوان جنبش مذهبی ظهور پیدا کرد.این جنبش در قرن هجدهم در این سرزمین مورد توجه قرار گرفت.وهابی ها به پالایش اساسی در اسلام معتقدهستند و زیارت وتقدیس افراد را دلالتی برشرک می دانند.با این ذهنیت ابتدا در افکار و در طی قرن گذشته به بهانه مبارزه با شرک به تخریب بنا ها وبافت های با هویت شهر های مکه ومدینه پرداختند.بزرگترین بی احترامی اخیر آنها به حرم امن الهی وقبله مسلمین است،آن هم به بهانه گسترش مسجد الحرام، در این طرح اخیر، از هر اقدامی برای تضعیف خانه کعبه دریغ نشده است. تقریباً پنج سال پیش خبری با عنوان “موافقت پادشاه عربستان با تخريب کامل مسجدالحرام” منتشرگردید. این خبر از طرحی جدید برای توسعه مسجدالحرام پرده بر می‌داشت که توسط شرکت انگليسي معماري اتکينز و همکاری دو معمار مدرن به نام نورمن فاستر و زاها حدید، تهیه شده بود. این شرکت، طرح جديد توسعه مسجدالحرام را براي افزايش جمعيت زائران به 5ميليون نفر به پادشاه عربستان ارائه داد که در مرحله اول اجراي آن تخریب قسمتي ازمسجدالحرام، و در مرحله دوم و سپس سوم آن، تخريب کامل مسجدالحرام به غير از بناي کعبه دنبال می شود. به راستی آیا در طول تاریخ این شهر چنین هتک حرمتی به خانه خدا شده است.کعبه خانه ای که قبله مسلمین است در میان آسمانخراش ها گم شده است.
هویت از شهر مکه رخت بر بسته است و مکه بدون کعبه معنایی ندارد.بافت های اطراف حرم جزیی از حرم است واین گونه توسعه ها در دنیا منسوخ شده است.عدم احترام به این بافت ها در حکم بی احترامی به فضای مقدس کعبه است.شاهکار این بی احترامی برج ساعت است که در فاصله نزدیک به کعبه ساخته شده است. ابراج البیت نام هتلی مجلل در مکه است.آیا ساخت چنین برجی در جنب کعبه چه معنایی دارد.اینگونه توسعه در اطراف حرم امن الهی چه مقصدی را دنبال می کند.در سراسر دنیا اماکن با ارزش تاریخی به عنوان سرمایه ی بشری محسوب شده و به همراه بافت پیرامون حفاظت می گردد. آیا خانه ای با این قدمت وسوابق نیاز به حریم ندارد.دکتر حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، در مصاحبه ای با خبرگزاری شرق می گوید: در هر گوشه ای از دنیا، اثری که یگانه و منحصربه فرد باشد، با درنظرگرفتن حریمی، مورد حرمت قرار می گیرد. معمولا در بررسی پیرامونی این آثار و محوطه ها شاهد این واقعیت هستیم که ارزش تاریخی و فرهنگی بنا، با توجه به عرصه و حریم ثبت شده اثر تحت نظارت دقیق قرار گرفته و سعی می شود از جهت منظری، عملکردی و ساختاری، تمام جزئیات و کلیت بنا برای سال ها و قرن ها محفوظ بماند. او معتقد است که طرح های توسعه ای که در چندسال اخیر در مکه معظمه و مدینه منوره انجام شده با جایگاه و شأن و حرمت این مکان همسو نبوده است. اگرچه که استدلال مسئولان عربستان این است که براساس افزایش تقاضا، گسترش فضای خدماتی باید در اولویت قرار بگیرد اما به نظر می رسد که در روند توسعه این محوطه تاریخی، حرمت و شأن آن تا حدودی نادیده گرفته شده است. هیچ مسلمانی با توسعه فضاهای خدماتی در این دو شهر مخالف نیست اما اتفاقی که امروز در مکه افتاده، فروریختن حرمت خط آسمان و رشد هتل هایی است که حتی از ساختمان کعبه هم افراشته تر هستند. مکه از دیرباز، الگوی معماری و شهرسازی خودش را داشته و اگر قرار است توسعه ای در آن صورت بگیرد باید براساس همین قواعد باشد، منتها طرح های مدرن اخیر، نه تنها فضای یکپارچه این مکان مقدس را دگرگون کرده اند بلکه در عرصه این بافت تاریخی و مذهبی، بسیاری از حرمت ها را زیر پا گذاشته اند.
نکته فجیع تر این است که این الگوی توسعه که ریشه های وهابیت در آن مستتر است، متاسفانه در طرح های توسعه حرم های مقدس در کشورمان با الگوی مذکور با شدت کمتری مد نظر قرار گرفته است.بارزترین نمونه آن طرح توسعه بافت پیرامون حرم رضوی است که در دو ده اخیربه اجرا درآمده است.این اقدام مشترک با ریشه های فکری متضاد(تشیع و وهابیت) بسیار مهم است که بایستی با دقت و تعقل بیشتری مد نظر قرار گیرد.احترام وحرمت فضاهای مذهبی وبافت های پیرامونی نکته است که باید در تمامی طرح های توسعه حرم های مقدس مدنظر قرار گیرد.
