چندسالی است که در ایام نوروز و تحت عنوان «رویداد بهارستان» فعالیت های هنری از طرف هنرمندان و به سفارش سازمان زیباسازی شهرداری تهران در سطح این شهر مشاهده می شود. توجه به انواع هنرهای شهری که تا پیش از این کمتر در سطح کشور به چشم می خورد و تعامل بیشتر مردم با هنر از طریق برقراری ارتباط مستقیم تر از دستاوردهای این رویداد است. اما در این سال ها همواره جای خالی توجه خاص به خوشنویسی به عنوان عنصر مهم فرهنگ ایرانی رخ می نمود. هنر خوشنویسی ریشه در فرهنگ، هنر و تاریخ ایران زمین دارد و به همین دلیل و نیز ویژگی های انتزاعی اش عنصری مناسب برای برقراری رابطه زیبایی شناسانه با مردم در سطح شهر محسوب می شود.
در نوروز 97 جهت رفع این نقیصه کارگاهی جهت تولید آثاری خوشنویسی در غالب نهایی اثر گرافیکی راه اندازی شد. به این ترتیب در بخشی از رویداد بهارستان متن‌ها و اشعار ادبی درباره نوروز و بهار با هنر خوشنویسی مزین، طراحی و در معرض دید شهروندان قرار گرفت. در این حرکت تلاش فراوان برای حفظ اصالت خوشنویسی به عنوان رویکرد اصلی کارگاه سبب شد تا برخلاف دیگر هنرهای عرضه شده در رویداد بهارستان، شاهد ابداع و نوآوری چندانی در زمینه ارائه زیبایی شناسانه و امروزی از خوشنویسی نباشیم. به عبارت دیگر در نخستین سال توجه خاص به خوشنویسی در رویداد بهارستان، با خط و خوشنویسی همچنان به صورت سنتی و به عنوان فونتی برای انتقال معنا برخورد شد و رویکرد صرفاً زیبایی شناسانه کمتر مورد توجه بود. این درحالی است که در هنر معاصر امروز کشور شاهد رویکردهای حروف محور خلاقانه و مبدعانه فراوانی در هنرهای تجسمی هستیم که هم ارتباط با فرهنگ ایرانی در آن ها حفظ می شود و هم با رویکردهای هنری معاصر هماهنگی بیشتری دارد.
خوشنویسی هنری مانا است به این معنا که از حدود چند هزار سال پیش به امروز رسیده و توانسته جذبه خود و هوادارانش را حفظ کند و در تلاطم‌های امروزی و دنیای تکنولوژی ماندگار بماند. زیرا هنر خوشنویسی علاوه بر سنتی بودن، امروزی نیز هست. نوروز 97 نخستین دوره بود که شاهد همراهی خوشنویسی و گرافیک بودیم. هدف از این همراهی این بود که مخاطبان احساس تازگی، طراوت و شادی را از آثار خوشنویسی و ادغام آن با اثر گرافیکی دریافت کنند.[1]
در این کارگاه ها قبل از طراحی گرافیک آثاری توسط خوشنویسان در قالب اشعار نوروزی تهیه شده بود که طراحان گرافیک باید بر مبنای آن و با حفظ اصالت خط نستعلیق، اثری خلق می کردند که به بهارانه شدن شهر کمک کند. اجرای چنین ترکیبی از هنرمندان خوشنویس و طراحان گرافیک و تصویرگران، مزایا و صد البته دشواری هایی را به همراه داشت. از آنجایی که بیشتر آثار خوشنویسی کلاسیک و به شکل نستعلیق بودند، فضای اجرای آثار نیز کاملاً در فضایی ایرانی و سنتی شکل گرفت. شاید این رویکرد کارگاه با هدف حفظ حال هوای سنتی نوروز انجام شد اما در عمل سبب دوری نمونه آثار ارائه شده با فضای مدرن شهری بود. یکی از سختی‌های کار در چنین شرایطی این بود که طراحان گرافیک و تصویرگران با یک اثر از پیش آماده، رو به رو بودند که باید اصالت و شکل آن حفظ می‌شد، بنابراین آزادی همیشگی برای طراحان وجود نداشت.[2] شاید بتوان همین رویکرد نامناسب را دلیل تولید آثاری در این سال دانست که بعد محتاطانه ای از هنر گرافیک در ترکیب با خوشنویسی را عرضه می کرد. به عبارت دیگر امکان خلاقیت و نوآوری در این رویکرد تا حد زیادی از هنرمند گرافیست گرفته شده بود.
گرافیک به عنوان یک هنر می‌تواند چیزهایی را به صورت تلفیقی ارائه کند تا مورد پسند مردم قرار گیرد و می تواند حضوری موثر در کنار خوشنویسی داشته باشد. اما این حضور زمانی بهتر می توان تاثیر زیبایی شناسانه مثبتی بر مخاطب ایجاد کند و سواد بصری آن ها را افزایش دهد که این حضور حاصل همکاری هم زمان هنرمند تصویری (گرافیست) و خوشنویس باشد تا نتیجه کار همانند کلاژی از هنر خوشنویسی در کنار مضامین گرافیکی به نظر نیاید. با توجه به وجود هنرمندان خوشنویس متبحری در سطح کشور که توانایی همزمان خوشنویسی در سطح عالی و خلق آثار تصویری با استفاده از عنصر تصویری خط را دارند، شاید انتخاب شیوه ذکر شده در این کارگاه و فعالیت جداگانه و غیر هم زمان خوشنویس و گرافیست چندان توجیهی نداشته باشد. حاصل کارگاه نیز از به نتیجه نرسیدن این رویکرد در ارائه آثاری شاخص و متفاوت در این زمینه خبر می داد. این حرکت تناقض آشکاری با ابداع و نوآوری در دیگر رویکردهای رویداد بهارستان داشت.
هنر خوشنویسی الزاماً به معنای راحت‌تر خوانده شدن متن نیست زیرا خوشنویسی و اساساً خط نستعلیق با مباحث زیبایی شناسی خط سر و کار دارد به همین خاطر ممکن است که خواندن آثار خوشنویسی به خصوص برای مردم عادی سخت باشد. با توجه به این موضوع و نیز عدم اهمیت خوانش در آثار هنر شهری به دلیل عدم اصالت انتقال معنا در مفهوم زیبایی شناسی شهری، کارگاه هنری مذکور می توانست از طریق اتخاذ ساز و کار آزاده تری که هنرمندان را با محدودیت و محافظه کاری مواجه نکند، آثار متهورانه و نوآورانه ای را در معرض دید شهروندان قرار دهد.
گفته شد که در روند طراحی گرافیک این آثار که کاملاً بعد از مرحله خلق خط به وقوع پیوست، نکاتی چون احترام به خط بسیار اهمیت داشت. بر همین اساس نیز طراحان به خط تحت عنوان سنت نگاه کردند و تمام تلاش‌ها بر این بود که ارزش‌های زیبایی‌شناسانه این بخش حفظ شود زیرا در دل خط نستعلیق پیغامی وجود دارد که بیانگر ریشه و سابقه ارزشمند فرهنگی آن است.[3] چنین محافظه کاری و محدود کردن ارزش زیبایی شناسانه نستعلیق به بعد خوانشی و سنت قدما سبب شد در عمل آثاری حاصل کلاژ خوشنویسی و گرافیک به شهروندان عرضه شود.
در حقیقت روش برگذاری کارگاه و رویکرد آن بود که امکان آزادی عمل را از هنرمندان گرافیست صلب کرد و لازم است در سال های آینده بر همکاری همزمان هنرمندان خوشنویس و گرافیست تاکید شود و یا از هنرمندانی در این زمینه استفاده شود که همزمان توانایی های تصویری و خوشنویسی را در آثاری حروف محور و با حال و هوای نوروزی و خلاقانه به ظهور رسانند.
[1] http://zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10933-
[2] http://www.zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10952-%D8%B9%D9%84%DB%8C-
[3] http://zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10915-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85-
فهرست منابع
http://zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10933
http://www.zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10952-%D8%B9%D9%84%DB%8C-
http://zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10952-
http://zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10915-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85-
http://khabarone.ir/news/15234427/%D8%AD%D8%A7%D9%84-%D9%88-
http://www.zibasazi.ir/fa/urban-arts/item/10952-%D8%B9%D9%84%DB%8C-